Stany lękowe u psa możemy sklasyfikować jako ogólne zaburzenia lękowe, zachowania paniczne, natręctwa, pourazowe zaburzenia stresowe i fobie. Lęk (inaczej nazywany strachem) to stan umysłu zwierzęcia, które znajduje się w stanie zagrożenia fizycznego lub socjalnego. Przeradza się on w zaburzenie zachowania, dopiero wtedy, gdy reakcja zwierzaka na stresogenny czynnik jest nieproporcjonalna do jego natężenia oraz gdy lęk ma przewlekły charakter. W takich przypadkach odczuwany przez psa niepokój utrudnia mu normalne funkcjonowanie. Jest dokuczliwy zarówno dla czworonożnego podopiecznego, jak i jego opiekuna.
Lęki u psów – czy to często spotykane zjawisko?
Niepokój u psów jest coraz częstszym powodem wizyt w lecznicach weterynaryjnych. Normalnym, przejściowym zjawiskiem jest lęk występujący u szczeniaków trafiających do nowych opiekunów po rozłące z matką i rodzeństwem. W tym przypadku najważniejszą rolę odgrywa właściwa socjalizacja pieska w nowej rodzinie. Przyzwyczajanie go do nowego miejsca, domowników, odgłosów i zapachów. W swojej praktyce zoopsycholodzy mają do czynienia również z lękiem separacyjnym, stresem adaptacyjnym i agresją spowodowaną strachem.
Czego najczęściej boją się psy
Zachowania lękowe u psów mogą dotyczyć konkretnych sytuacji, np. spacerów przy ruchliwej ulicy, poruszających się samochodów, obcych ludzi, czasami konkretnej postury, wieku czy płci. Reakcje paniczne występują m.in. w czasie rozłąki z opiekunem, podróży samochodem czy wizyty w gabinecie weterynaryjnym. Nasilają się, zawsze wtedy, gdy pies kojarzy te czynności z czymś nieprzyjemnym. Strach może pojawić się u psa także z powodu nadmiaru bodźców wzrokowych i słuchowych, hałasu, burzy lub spotkania z innymi nieznanymi i agresywnymi psami podczas spaceru.
W jaki sposób psy manifestują lęk
Objawy są różnorodne i zależą od przyczyny niepokoju. Reakcjom lękowym często towarzyszy nadmierne ślinienie, drżenie, dyszenie, wycie i szczekanie, a także niepokój ruchowy i niszczenie przedmiotów w najbliższym otoczeniu.
Terapia psów cierpiących z powodu lęku
Podstawą skutecznej terapii behawioralnej jest zminimalizowanie czynników stresogennych u psa. Zatrzymanie postępującego poziomu lęku, czyli tzw. odczulanie na nieprzyjemne bodźce. A także, co najważniejsze, właściwe ułożenie relacji między pupilem i jego opiekunem. Terapia pacjentów z zaburzeniami lękowymi nie kończy się niestety, jak zakłada wielu opiekunów, na jednej wizycie u specjalisty. Leczenie stanów paniki, niepokoju czy agresji wynikającej ze strachu jest bowiem procesem złożonym, który wymaga pracy ze strony behawiorysty i opiekuna, a także cierpliwości i uważności na zachowanie psa.
Nauka młodego psa załatwiania potrzeb fizjologicznych
Każdy opiekun, który zdecyduje się na zakup psa, lub przygarnięcie pupila ze schroniska dla zwierząt, musi stawić czoła problemowi jakim jest nauka załatwiania potrzeb fizjologicznych psa poza domem. Ze względu na kwarantannę związaną ze szczepieniami, nie powinniśmy wypuszczać szczeniaka na obcy teren, dopóki nie nabierze odporności. Ostatnie szczepienie, wykonane w 12. tygodniu życia daje pewność, że młody piesek może bezpiecznie poznawać świat bez ryzyka zarażenia się groźnymi chorobami zakaźnymi. Czas, w którym młody pies nabierze odpowiednich nawyków, jeśli chodzi o załatwianie potrzeb fizjologicznych, zależy od predyspozycji młodego adepta tej sztuki, jego relacji z opiekunem oraz czasu, który możemy przeznaczyć na trening. Jednemu młodemu psu wystarczą dwa tygodnie, a inny może potrzebować nawet do trzech miesięcy, aby całkowicie naturalnym stało się dla niego załatwianie potrzeb na zewnątrz.
Bardzo ważne w trakcie trwania nauki jest częste wychodzenie na spacer, najlepiej kilka, a nawet kilkanaście razy w ciągu dnia. Umożliwiamy wtedy czworonożnemu maluchowi odkrywanie świata w zgodzie z jego możliwościami i potrzebami psychicznymi, a zarazem załatwianie potrzeb. Pomaga to w zapoznaniu się z nowymi bodźcami, takimi jak dźwięki czy zapachy. Nie należy kategorycznie stosować przemocy fizycznej ani słownej wobec szczeniaka, jak również wobec psów dorosłych. Karanie psa za niewłaściwe załatwianie potrzeb, może doprowadzić do poważnego stresu i do efektu zupełnie odwrotnego od zamierzonego. Pies nie zrozumie za co jest karany. Natomiast kara ma dużo mocniejsze oddziaływanie na psychikę młodego psa. Jeżeli zastosujemy ją w nieodpowiednim momencie, jej negatywne działanie może doprowadzić do lęku, niepokoju i agresji. Lepiej w takiej sytuacji przenieść psa we właściwe miejsce i nagrodzić za dokończenie czynności w odpowiedni, wybranym przez nas miejscu.
Pamiętajmy, że wszystko, co szczeniak poznaje podczas okresu wczesnej socjalizacji, zapamiętuje na przyszłość. Nagroda podczas nauki czystości spełnia bardzo ważne zadanie, gdyż pozwala przekazać jasny komunikat psu, że czynność, którą wykonał oraz w jaki sposób to zrobił, podoba nam się. Pamiętajmy, aby nagroda następowała natychmiast po wykonaniu pożądanej czynności i musimy mieć przygotowany już wcześniej ulubiony smakołyk. Dobrze, jeżeli w trakcie wykonywania prawidłowej czynności używamy jednego słowa, z którym piesek będzie kojarzył nagrodę na przykład „super!”. Starajmy się nie używać ludzkiego jedzenia jako nagrody, gdyż może ono młodemu psu zaszkodzić, wybierajmy tylko smakołyki przeznaczone dla psów.
Lęk separacyjny
Lęk separacyjny występuje dość często u zwierząt wrażliwych, bardzo związanych uczuciowo z opiekunem. Takie zwierzęta bardzo źle znoszą rozłąkę. Czworonoga należy stopniowo przyzwyczajać do pozostawania w pojedynkę. Powinno się zacząć od kilkuminutowego wyjścia z domu, na przykład do ogrodu czy na klatkę schodową, a następnie każdorazowo przedłużać ją na kolejne kilka, kilkanaście minut. Zwierzę musi umieć zająć się sobą zarówno pod nieobecność, jaki i w obecności właściciela. Pies musi wiedzieć, że po każdym wyjściu, opiekun powróci do domowego zacisza, jest to naturalna kolej rzeczy. Wyjście opiekuna, a także jego powrót muszą stać się dla czworonoga typowymi czynnościami, zupełnie neutralnymi, które zostaną wpisane w harmonogram dnia.
Jak poradzić sobie z lękiem separacyjnym
Przy zwalczaniu lęku separacyjnego niezbędne okazują się regularne sesje z zakresu posłuszeństwa. Poza tym każdego dnia należy uczyć zwierzę samodzielności, zwiększając przy tym dystans między opiekunem a czworonogiem. Każdy kolejny krok nawet ten najmniejszy, należy sowicie nagrodzić pieszczotą i smakołykiem. Z kolei wszelkie zachowania świadczące o powracaniu lękowych zachowań, wymagają odpowiedniej korekty, oczywiście bez użycia jakiejkolwiek formy przemocy, ale za pomocą zdecydowanego zachowania które buduje u psa autorytet. Najważniejsza przy pracy z psem zmagającym się z lękiem separacyjnym jest systematyczność. Im więcej czasu poświęcimy na trening oduczający psa zachowań kompulsywnych czyli szczekania, skomlenia i niszczenia przedmiotów pod naszą nieobecność, tym szybciej będziemy mogli opuszczać dom bez obaw o stan drzwi i uszu sąsiadów. A co najważniejsze, nasz pies nie będzie się stresował i męczył, wielogodzinne nerwy i wycie oraz szczekanie są bowiem bardzo niekomfortowe i szkodliwe dla naszego czworonoga.
Czy możemy również oduczyć zwierzaka gryzienia przedmiotów?
Wszystkie psy uwielbiają gryźć. Psy gryzą przedmioty najczęściej pod nieobecność opiekuna. Robią to z kilku powodów: czują się osamotnione, przygnębione, znudzone, bądź znajdują się w niekomfortowej dla siebie, stresującej sytuacji. Dla znudzonego, niewybieganego psa, gryzienie przedmiotów staje się doskonałą, często jedyną okazją, do rozładowania nadmiaru skumulowanej energii. Z kolei zdenerwowane czy osamotnione zwierzę będzie próbowało w ten sposób odprężyć się.
A zatem gryzienie przedmiotów staje się dla psa, w zależności od sytuacji, pewnego rodzaju działaniem kompensacyjnym. Wiele z tych niewłaściwych zachowań pojawia się już w okresie szczenięcym. Niestety opiekunowie często bagatelizują ten problem, uznając, że to przywilej młodego psa, z którego wyrośnie, a on z czasem narasta i przechodzi w stadium nawykowe.
Jeśli zwierzę przejawia skłonność do destrukcyjnych zachowań, to w pierwszej kolejności należy zastanowić się, jaki jest powód takiego zachowania. Kiedy już ustalimy przyczynę, możemy zacząć przeciwdziałać temu niepożądanemu zachowaniu. Pies powinien wiedzieć co mu wolno, a co jest zakazane, zarówno w czasie nieobecności właściciela, jak i w towarzystwie swojego opiekuna. Jeśli zwierzę gryzie nogi mebli, rozrywa na strzępy wszystkie pozostawione w korytarzu buty, regularnie dokonuje dewastacji dziecięcych zabawek, najlepszym rozwiązaniem w zaistniałej sytuacji będzie całkowite ograniczenie pupilowi dostępu do tych przedmiotów. Nie tylko tych, do których zwierzę ma słabość ale wszystkich innych stojących, leżących i mogących go zainteresować. Jeśli choć raz, pozwolimy psu na podgryzanie, choćby nienoszonych starych butów czy kapci, damy mu do zrozumienia, że gryzienie tego typu przedmiotów jest dozwolone. Pies nie rozróżnia czy dana para butów jest dla nas zdatna do użytku i potrzebna, planujemy w niej wyjść za godzinę, czy też umieścić w koszu na śmieci. W rezultacie przy najbliższej okazji pies nie zawaha się zainteresować kolejną parą obuwia.
Bardzo istotne jest też właściwe ukierunkowanie naszego psa na gryzienie. Polega ono na pokazaniu mu, że poza butami czy meblami, istnieją inne przedmioty, które może on do woli użytkować. Są to gryzaki przeznaczone dla psów. Psie zabawki powinny być wykonane z bezpiecznych, atestowanych materiałów.
Ważne jest, abyśmy jako opiekunowie, wystrzegali się błędnych sygnałów. W oduczaniu zwierzaka gryzienia określonych przedmiotów można też wykorzystać miejscowe odstraszacze, którymi warto spryskiwać przedmioty, które pies niszczy. A także bodźce awersyjne, który stosujemy kiedy tylko pies zdecyduje się na gryzienie przedmiotów, czy to na spacerze czy w domu. Może to być nieznany mu przedmiot rzucony w pobliże (nigdy w samego psa) z towarzyszącym temu niespotykanym odgłosem, czy też niespotykany dotąd dźwięk który odwróci jego uwagę od dewastowanego obiektu.
Przy występowaniu niepożądanych czy lękowych zachowań u psa najlepszym rozwiązaniem jest skorzystanie z pomocy specjalisty – zoopsychologa.